W tym odcinku zapraszamy do podróży koleją i wizyt na chrzanowskich dworach.
“1838 – zostaje wykonany tzw. »Plan upiększenia miasta«, proponujący generalne zmiany układu ulic oraz skierowanie rozbudowy na południe i wschód od istniejącego centrum, wytyczenie tam nowego obszerniejszego rynku. Zlokalizowanie w tej części miasta dworca kolejowego przekreśliło jednak te plany.”
“1847 – uruchomienie linii kolejowej w kierunku Wiednia”
“Chrzanów: portret miasta“, Kalendarium wydarzeń, s. 4.
Wraz z powstaniem linii kolejowej Kraków-Wiedeń powstał węzeł w Trzebini. Odchodzą od niego nitki wschód-zachód (Lwów-Kraków-Trzebinia-Katowice-Berlin) oraz południowa (przez Chrzanów do Wiednia).
Na podstawie “Ziemia chrzanowska” pod red. Aleksandra Grzybowskiego, s. 1.
“W 1856 roku, zbudowana nieco wcześniej linia kolejowa z Bogumna do Oświęcimia, została przedłużona do Trzebini przez teren Chrzanowa; była to: »Wyłącznie uprzywilejowana kolej żelazna północna cesarza Ferdynanda«. Władze miasta, rozumiejąc znaczenie kolei dla procesów urbanizacyjnych, zabiegały o możliwie bliskie usytuowanie przystanku, nie znajdując jednak zrozumienia ze strony władz kolejowych. W jednej ze swych pierwszych uchwał, w roku 1867, rada miejska postanowiła »zatwierdzić przesłany [przez Dyrekcję Północnej Kolei Żelaznej] plan i udzielić pozwolenie do wybudowania projektowanych gmachów«; niedługo potem otrzymawszy »wiadomość pewną prywatną o postanowieniu Dyrekcji Kolei Północnej względem wybudowania nowego budynku na obszerniejszy przystanek przy hucie tutejszej zamiast jak było w projekcie przy ul. Kościeleckiej« zobowiązała burmistrza do interwencji. Starania spełzły jednak na niczym. Skromna zabudowa kolejowa rozwijała się po przeciwległej wobec miasta stronie torów; tego niekorzystnego stanu rzeczy nie zmieniła uchwała z 1888 roku, w której rada miejska przyjęła »odstąpienie gruntu szpitalnego na budowę stacji towarowej« przy starej hucie.
Nadzieje na silniejsze związanie miasta ze stacją kolejową odżyły w 1899 roku, gdy zbudowana została kolej lokalna z Piły przez Chrzanów do Jaworzna. Realizacja ta zbiegła się się z zagospodarowywaniem nowowytyczonej alei Henryka, pomyślanej przez władze miejskie jako wygodny i reprezentacyjny dojazd do węzła kolejowego i dworca. Jeszcze w tymże roku, przed oficjalnym otwarciem linii, rada miejska podjęła uchwałę w sprawie »urządzenia centralnego dworca kolejowego w Chrzanowie«. W obszernym tekście, przekazanym władzom kolejowym, »Rada (…) z wdzięcznością przyjmuje do wiadomości projektowane urządzenie centralnego dworca dla ruchu osobowego i towarowego jako wspólnego kolei północnej i kolei lokalnej obok dawnej huty. Rada gminna urządzenie tego dworca uważa za bardzo pożądane, gdyż stanowi on bezpośrednie połączenie miasta (…) względnie kolei północnej z liniami transwersalnymi (…). Połączenie to niezawodnie przyczyni się do rozwoju (…) Chrzanowa ze względu na to, że nowa linia kolejowa Piła-Jaworzno zbliża Chrzanów do jaworznickich kopalń węgla oraz do okolic podkarpackich i do Węgier. Ponieważ wygodne drogi prowadzą na hutę, przeto sytuowanie tego dworca na hucie uważa za praktyczne. Jednak musimy sobie zastrzec ażeby dworzec był urządzony po stronie miasta (…)«. I tym razem potrzeby miasta nie zostały uwzględnione: dworzec (a właściwie niewielką stację) zbudowano po południowo-wschodniej stronie torów, nie zaś – jak postulowały władze Chrzanowa – przy »starej hucie«, na terenie zajętym wcześniej przez zespół stodół miejskich, nieopodal wylotu al. Henryka.”
Bogusław Krasnowolski, „Zabytki i wartości kulturowe” [w:] „Chrzanów: studia z dziejów miasta. T. 2, cz. 1, Chrzanów współczesny”, s. 365-366.
1900 – rada miejska zakłada tzw. strefowy plan rozbudowy, oddając swoje grunty pod usługi. Następuje wytyczenie Alei Henryka poprzez modernizację drogi łączącej dwór z dworcem kolejowym.”
“Chrzanów: portret miasta“, Kalendarium wydarzeń, s. 5.
„Dzisiejsza zabudowa kolejowa z około 1900 roku przedstawia się skromnie. Stacja kolejowa jest piętrowym, ceglanym budynkiem, nakrytym naczółkowym dachem; elewacje ożywione są przez tynkowane opaski otworów, z zaakcentowanymi kluczami. W pobliżu zachował się parterowy magazyn z rampą, zaś przy ul. Fabrycznej 17 dwupiętrowy, pracowniczy dom mieszkalny o ceglanych elewacjach.”.
Bogusław Krasnowolski, „Zabytki i wartości kulturowe” [w:] „Chrzanów: studia z dziejów miasta. T. 2, cz. 1, Chrzanów współczesny”, s. 366.
„W 1900 roku powstało połączenie kolejowe Chrzanowa ze Szczakową przebiegające przez Kąty. Była to linia 126. Odcinek torów od Szczakowej do Chrzanowa liczył 22,5 km. Było to bardzo ważne połączenie dla Chrzanowa, ale przede wszystkim dla znajdującej się na Kątach głębinowej kopalni rud ołowiu Matylda.„
Roman Madejski, „Historia Osiedla Kąty”, s. 74.
W ramach Tygodnia Bibliotek (8-15 maja), który w tym roku przebiega pod hasłem „Znajdziesz mnie w bibliotece”, prezentujemy cykl “Tutaj znajdziesz historię” poświęcony miejscom i obiektom nieistniejącym, zmienionym, zapomnianym, o których informacje zachowały się Bibliotece, archiwach oraz ludzkiej pamięci. Zachęcamy do dzielenia się w komentarzach wspomnieniami.
Zdjęcie główne: Stacja lokalna w Chrzanowie. Kolekcja Piotra Olszowskiego.
Fotografie archiwalne dotyczące Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie ze zbiorów Muzeum w Chrzanowie zdigitalizowane przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie w ramach współpracy przy Cyfrowym Archiwum Ziemi Chrzanowskiej.
