Pół wieku temu oficjalnie odsłonięto pomnik stojący do dzisiaj na chrzanowskim placu Tysiąclecia. Poniżej przypominamy okoliczności jego powstania oraz prezentujemy wybór fotografii z CAZCh. Warto zapoznać się także z sylwetką jednego z twórców rzeźby – Mariana Konarskiego.
„Idea powstania placu Tysiąclecia lub 1000-lecia i budowy w jego centralnej części pomnika jako nowej dominanty miasta sięga 1966 r. W tym też roku powstał Społeczny Komitet Budowy Pomnika Zwycięstwa i Wolności. Liczył on 49 osób wraz z przewodniczącym, a zarazem I sekretarzem Komitetu Powiatowego PZPR, Kazimierzem Barwaczem, który był zarazem inicjatorem powstania pomnika. Celem Komitetu była popularyzacja idei budowy pomnika jaką było upamiętnienie bohaterów ziemi chrzanowskiej, którzy zginęli w walce z hitlerowskim najeźdźcą i zbiórka pieniędzy na jego powstanie. Zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego i decyzją władz z 1969 r. o lokalizacji nowoczesnego placu po północnej stronie historycznego centrum Chrzanowa, miejsce po wyburzeniu niektórych, starych budynków od strony zachodniej placu, miało służyć jako »reprezentacyjny plac defilad i zebrań«. Plac o całkowitej powierzchni ok. 8 000 m2 został wybudowany w latach 1970-71. Na ogłoszony konkurs na projekt pomnika wpłynęło 6 prac.
Wygrał projekt posiadający godło »Wymarsz partyzantów« autorstwa artysty rzeźbiarza i plastyka Mariana Konarskiego oraz architekta Stanisława Filipowskiego (obaj z Krzeszowic). Zdecydowali o tym w ankiecie mieszkańcy, mimo iż projekt zajął 3 miejsce. Komisja konkursowa wcześniej wskazała na projekt pod nazwą »Czerwony sztandar«.
Pomnik przedstawiający orła w locie został wykuty z dwumilimetrowej miedzianej blachy przez krakowskiego metaloplastyka Ludwika Błasiaka, a następnie zmontowany w Zakładach Metalurgicznych w Trzebini, skąd przewieziono go do Chrzanowa. Jego montaż trwał dwa tygodnie. Na podstawie cokołu została umieszczona tablica z napisem: »Pomnik Zwycięstwa i Wolności – 1971« połączona z metalowym, stylizowanym krzyżem Virtuti Militari. Bazę pomnika stanowiła granitowa płyta, a cokół wykonany został z dolomitu libiąskiego. Cokół w kształcie prostopadłościanu o wysokości 9,5 m (pierwotnie miał mieć 14 m) ustawiony jest na żelbetonowym trzpieniu. W cokole wykuto płaskorzeźby przedstawiające postaci: partyzantów, żołnierzy m.in. z pepeszą, kobiety, górnika, hutnika i rolnika, potocznie czasem nazywane »wymarszem partyzantów«. Płaskorzeźby wykonały Krzeszowickie Zakłady Betoniarskie. Koszt wykonania pomnika wyniósł 2 412 354 zł, z czego 1,8 mln zł stanowiła dotacja państwowa i datki mieszkańców. W budowę włączyła się większość dużych zakładów pracy z Chrzanowa i okolic.
Odsłonięcia pomnika wraz z oddaniem do użytkowania placu Tysiąclecia dokonał 5 września 1971 r. I Sekretarz KW PZPR w Krakowie Józef Klasa przy udziale, jak informował Dziennik Polski po uroczystości, 30 tysięcy (?) mieszkańców ziemi chrzanowskiej zgromadzonych na nowym placu. Wśród przedstawicieli ówczesnych władz partyjnych byli m.in.: czł. KC PZPR Antoni Skwarek, z-ca przew. Prze. WRN Jan Sokołowski, z-ca komendanta KW MO Stanisław Wałach oraz byli partyzanci AL i GL. Okolicznościowe przemówienie wygłosił przew. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Jan Siemek. Następnie obok cokołu pomnika delegacja WP złożyła urnę z ziemią zebraną z 34 miejsc straceń i pamięci narodowej w powiecie chrzanowskim, a następnie została ona wmurowana w cokół pomnika.”
Na podstawie:
„Miejsca pamięci na terenie Miasta i Gminy Chrzanów” / Józef Adamczyk, Zbigniew Mazur ; fotografie Piotr Grzegorzek, Marek Kowalski, Zbigniew Mazur, s. 11-13.
Marian Konarski, pseudonim Marzyn z Krzeszowic [8.12.1909 – 30.10.1998], urodził się i mieszkał do 11 roku życia w Chrzanowie. Po przeprowadzce do Krakowa został uczniem IV Gimnazjum im. H. Sienkiewicza, a następnie studentem ASP – pod kierunkiem Władysława Jarockiego, Ignacego Pieńkowskiego, Xawerego Dunikowskiego. Członek Szczepu Szukalskiego herbu Rogate Serce – grupy Rogate Serce – założonej przez Stanisława Szukalskiego. Udzielał się na polu poezji – m.in. na łamach Ilustrowanego Kuriera Codziennego – był pierwszym redaktorem szczepowego pisma Krak. Wśród jego prac dominowały rysunek, malarstwo sztalugowe, ścienne i rzeźba. Od 1938 roku zamieszkał na stałe w Krzeszowicach. W czasie okupacji hitlerowskiej związał się z ZWZ i AK. Po wojnie zaangażował się w społeczną pracę pedagogiczną, w ramach której zorganizował m.in. ognisko malarskie dla dzieci w Domu Kultury w Chrzanowie oraz założył Grupę Plastyczną „Zdrój” w Krzeszowicach.
Na podstawie:
- Marian Konarski: malarstwo.
- Marian Konarski i jego sztuka / wstęp Lechosław Lameński.
- Marian Konarski “Marzyn” : rysunek, malarstwo, rzeźba / wstęp Lechosław Lameński.
Czy można współcześnie wyobrazić sobie krajobraz Chrzanowa bez charakterystycznego orła? Czy sam pomnik jako element miasta zachował się w Państwa albumach? Osoby posiadające materiały związane z historią placu Tysiąclecia, Pomnika Zwycięstwa i Wolności lub osobą Mariana Konarskiego prosimy o kontakt.
Fotografie archiwalne dotyczące Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie ze zbiorów Muzeum w Chrzanowie zdigitalizowane przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie w ramach współpracy przy Cyfrowym Archiwum Ziemi Chrzanowskiej.